Als er een drank is die direct met Schotland geassocieerd wordt dan is het whisky. Deze sterkedrank wordt gezien als een nationale drank, hoewel het niet alleen de Schotten zijn die goede whisky maken. Kenmerkend voor Schotse whisky is de duidelijk aanwezige rooksmaak die verkregen wordt door het zogenaamde eesten waarbij turf gebruikt wordt gedurende het verhitten van de gemoute gerst. Bij Ierse whiskey (dan schrijf je het met een ‘e’ ertussen) wordt dit proces niet toegepast, waardoor de rooksmaak ontbreekt.
Als je Schotland bezoekt zul je op veel verschillende manieren in aanraking komen met whisky. Er zijn veel bars die een groot assortiment aan Schotse whisky hebben. Sommigen hebben wel meer dan driehonderd verschillende flessen in huis. Een ideale mogelijkheid dus om de verschillen in smaak te ontdekken en om te kijken welke whisky jou persoonlijk het meeste aanspreekt. Goede cocktailbars schenken vaak ook verschillende op whisky gebaseerde cocktails. Daarin wordt overigens vaak bourbon, de Amerikaanse versie van whisky, verwerkt in plaats van Schotse whisky. Een onder toeristen populair onderdeel van een vakantie in Schotland is het bezoeken van een whiskydistilleerderij. Daar leer je hoe whisky gemaakt wordt en natuurlijk over de geschiedenis en producten van de distilleerderij die je op dat moment bezoekt.
Elke whisky heeft zo zijn specifieke kenmerken. Zeker de Schotse Whisky is wereldberoemd. Dat heeft natuurlijk alles te maken met manier waarop deze tot stand komt en welke ingrediënten er worden gebruikt. Naast dat de manier van bereiding te maken heeft met het uiteindelijke resultaat dat wordt gebotteld zijn er nog een aantal factoren van belang bij de uiteindelijke smaak van de typische Schotse Whisky.
Regio
Schotland kent een aantal verschillende regio’s met een eeuwenlange traditie van het maken van Whisky. Allen hebben deze een ander smakenpallet. Islay en Orkney zijn bekend om een hoog turfgehalte. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de vele turfvelden die hier te vinden zijn en daardoor een specifieke smaak geven aan het eindproduct. Behalve dat deze smaak wordt beïnvloed door het bronwater dat door het turf gezuiverd wordt en aan de bias staat van de bereiding van whisky, wordt ok bij het droogstoken van het mout en gerst dezelfde turf gebruikt die dan ook weer zijn smaak afgeeft aan de mash. Dus één van de kenmerkende Schotse whiskysmaken wordt uitgedrukt in turf. Elke regio heeft hierdoor zijn eigen specifieke smaak alleen al op basis van het turfgehalte.
Het productieproces
Naast de verschillende regio’s met al hun eigen omstandigheden die bijdragen aan de typische smaak van de Schotse whisky is ook de productie belangrijk in het uiteindelijk resultaat. Dit begint bij het laten ontkiemen van gerst in een vochtige omgeving zodat er mout ontstaat. Dit mouten wordt ook wel malting genoemd. De moutkorrels worden vervolgens boven een open vuur gedroogd. Dit kan eventueel ook niet direct in contact met het vuur, maar met hete lucht. Hier wordt mede de uiteindelijk smaak van de whisky mee bepaald.
De gedroogde korrels worden vervolgens middels een procedure dat ‘mashen’ heet fijngemalen. Hier wordt weer water aan toegevoegd zodat er een moutbeslag ontstaat waarbij zetmeel wordt omgezet in suikers en deze uiteindelijk zullen worden gefermenteerd tot een basisdrank voor de uiteindelijke whisky. Deze basis wordt ook wel ‘wort’ of ‘wash’ genoemd. Het alcoholpercentage hiervan ligt rond de zeven a acht procent. Het is eigenlijk een soort bier. Zeker als je kijkt naar de gelijkenis tussen de ingrediënten van bier en wort. Het fermentatieproduct belandt uiteindelijk in grote koperen ketels alwaar het stookproces begint. Deze stap wordt ook wel distillatie genoemd. De ketel wordt verwarmd tot het kookpunt van alcohol waardoor deze verdampt en vervolgens verkoelt en wordt opgevangen in vloeibare vorm. Vrijwel alle Schotse whisky wordt tweemaal gedistilleerd. Dit geeft een rijke maar nog altijd verfijnde smaak. De meeste varianten uit Amerika worden slechts eenmaal gestookt en de Ierse variant vaak driemaal. Daardoor zijn Amerikaanse whisky’s vaak ruw van smaak en de Ierse variant vaak juist wat vlakker en zachter. Daar mooi tussenin zit de Schotse smaak die de puurheid bewaard, maar niet te ruw is en ook niet te zacht.
Het uiteindelijke resultaat van de dubbele distillering wordt ook wel ‘spirit’ genoemd. Dit wordt uiteindelijk in vaten gedaan waar het minimaal nog een drie jaar en één dag in moet rijpen alvorens het whisky genoemd mag worden. Over het algemeen wordt de meeste whisky minimaal zeven jaar op vat gehouden, maar principe kan het veel langer. Zo zijn er ook whisky’s van dertig jaar of zelfs ouder. Vanaf het moment dat de whisky wordt gebotteld stopt het rijpingsproces.
Het uiteindelijke resultaat is een Schotse whisky met een breed spectrum van smaken, maar toch typisch Schots. Uiteindelijk worden van deze whisky’s uit het vat ‘blends’ gemaakt of ‘Single malts’.
Een Single Malt whisky kenmerkt zich mede om het feit dat de whisky afkomstig is van één distilleerderij en uitsluitend wordt gestookt uit gemoute gerst. Ook is single malt whisky afkomstig van dezelfde batch tijdens de distillatie. In sommige gevallen zelfs uit hetzelfde vat. Single malt whisky is vaak kostbaar. Zeker wanneer de drank lang heeft gerijpt op het vat. Dit heeft er mee te maken dat tijdens het rijpingsproces een deel van spirit verloren gaat. Hoe langer de whisky op vat ligt, hoe meer van de inhoud verdwijnt. Zo kan het zijn dat een vol vat spirit uiteindelijk nog maart twintig procent gevuld is wanneer deze tientallen jaren heeft gerijpt.
Een blended whisky is, zoals de naam al doet vermoeden, een mix van whisky’s van verschillende distilleerderijen. Ook hierbij kun je en onderscheid maken tussen een ‘blended malt’ en een ‘blended’ whisky.
Een blended whisky bestaat uit diverse graanwhisky’s, waar er bij een ‘blended malt’ alleen maar malt whisky gebruikt wordt. Deze categorie werd vroeger ook wel ‘pure malt’ genoemd. De blended whisky is meestal wel wat betaalbaarder en kan ook erg goed van smaak zijn.
In Schotland zijn er vier regio’s die allemaal hun specifieke whisky voortbrengen. Zo zijn er de westelijke Islay Whisky, Highland whisky, Lowlands Whisky en zijn er whisky’s van de Islands. Eigenlijk komt het erop neer dat in heel Schotland wel distilleerderijen te vinden die vaak ook opengesteld zijn voor bezoekers. Dit is een mooie manier om meer te weten te komen over de Schotse traditie van whisky maken. De Schotten zijn terecht erg trots op hun wereldbefaamde drank en laten je dan ook vaak zien hoe de drank gemaakt wordt. Vaak begint de kennismaking met een rondleiding door de distilleerderij waar honderden jaren op dezelfde wijze de mash wordt gemaakt tot mort en dan via spirit uiteindelijk uit het vat komt als whisky. Na de rondleiding krijg je uiteraard de gelegenheid om te proeven van deze gedistilleerde gerstenat.
Puur, met water of met ijs? Hoe drink je whisky? Om daar het antwoord op te krijgen moet je eerst weten wat voor effect het toevoegen van water of ijs aan whisky heeft en wat de karaktereigenschappen van whisky zijn. Het begint met het goede glas. Wereldwijd het meest gebruikt is de ’tumbler’. Dit is een breed en laag glas met een dikke bodem. De rechte wanden zijn kenmerkend voor dit cilindervormige glas. Dit populaire glas heeft als nadeel dat de geur eerder verloren gaat wat ten koste gaat van de echte whisky-beleving. Liefhebbers kiezen daarom liever voor het ‘glencairn’ glas. Dit tulpvormige glas heeft een bolle onderkant die het gemakkelijk maakt om de whisky te laten walsen, waardoor de aroma’s goed vrij komen. Daarnaast heeft het glas een smallere opening zodat de geuren beter bewaard blijven. Het derde glas is de ‘snifter’. Het handige voetje zorgt ervoor dat het glas lekker vast te houden is en de bolle vorm zorgt er net als bij de ‘glencairn’ voor dat aroma’s zich goed verspreiden door het glas en niet snel verloren gaan.
Whisky is een drank die je eigenlijk puur moet drinken om de optimale smaakbeleving te hebben. Het beste is kamertemperatuur of iets warmer. Als je een ‘glencairn’ of ‘snifter’ glas gebruikt kun je de whisky wat verwarmen door de bolle kant van het glas in je hand te laten rusten. Over het toevoegen van water verschillen de meningen. Waar de een zegt dat water de puurheid van de smaak aantast, daar meent de ander dat door het toevoegen van een paar druppels water (niet meer!) de vloeistof als het ware opent, waardoor je een andere smaakbeleving krijgt.
Over het toevoegen van ijs zijn de whiskyliefhebbers het eigenlijk wel met elkaar eens: dat doe je niet. Dat heeft twee redenen. Ten eerste koel je de whisky af waardoor de smaak afgevlakt wordt. Ten tweede zorgt ijs voor smeltwater wat resulteert in verdunde whisky, wat de smaak zeker niet ten goede komt. Wil je toch persé ijs in je whisky, gebruik dan grote ijsklonten (die smelten minder snel) of speciale ‘whisky stones’. Dit zijn herbruikbare koelblokjes die niet kunnen smelten.
Belangrijk om te weten is dat whisky drinken vooral bepaald wordt door persoonlijke smaak. Duurder is niet per definitie beter en de ene persoon prefereert een blended whisky terwijl de ander liever een single malt drinkt. Er zijn zoveel verschillende soorten whisky, waardoor het vooral een kwestie is van openstaan voor verschillende smaken en vooral uiteenlopende whisky’s uitproberen om te ontdekken wat jouw smaak is.
